Astronot Samantha Cristoforetti, Türkiye üzerinden geçtiği sırada İstanbul’un ve Marmara Denizi’nin uzaydan çektiği fotoğraflarını Twitter adresinden yayınladı. İstanbul’un Kuzey Ormanları’nı boydan boya jiletle kesilmiş gibi gösteren bu fotoğraflar doğa tahribatının uzaydan bile rahatlıkla görülebildiğinin kanıtıydı.

Geçen hafta, İstanbul’un doğal, kültürel ve ekolojik varlıklarını yok edecek 3. köprü ve 3. havalimanı ile ilgili önemli hukuki gelişmeler yaşandı. Mahkeme kararları, iki projenin de durdurulması anlamına geliyor.

Kanal İstanbul, 3. havalimanı, 3. köprü, Körfez geçişi gibi dev projelerin karar alma süreçleri müzakereye, yurttaşların ve sivil toplum örgütlerinin katılımına açık ve şeffaf değil. 3. köprü için milyonlarca ağacın katledilmesi, 3. havalimanının kuş göç yolları üzerinde yer alması ya da Kanal İstanbul’un Marmara Denizi’nin ekolojik dengesini alt üst edecek olması, sadece bu projelere karşı bazılarının kuruntuları gibi yansıtılıyor. Buna bir de projelerle ilgili hukuk süreçlerinde geç gelen mahkeme kararlarını eklenince, iktidarın doğa üzerindeki tahakkümü giderek derinleşiyor.

1. köprünün bağlantı yollarının Beykoz ve Rumeli Feneri’ndeki Boğaziçi geri görünüm ve etkilenme bölgesinde yer alan geçişlerine ilişkin planı 8. İdare Mahkemesi’nce iptal edildi. Mimarlar Odası ile Şehir Plancıları Odası’nın açtığı davada, mahkeme, Kuzey Marmara Otoyolu’nun bu bölgeye ilişkin Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın 1/5000’lik imar planı tadilatını hukuka aykırı buldu.

Karar, Boğaz geçiş ve güzergâhlarının üst ölçekli Çevre Düzeni Planı’nda gösterilmediğini, sadece Boğaz Geçişi ve çevre yollarının gösterildiği güzergâh şeması niteliğindeki planda arazi kullanım kararlarının yer almadığını ve bağlantı yolunun güzergâhının, doğal kaynakları ve ekolojik rezervleri olumsuz etkileyeceğini söylüyor.

Boğaziçi geri görünüm ve etkilenme bölgesi olan bu alanda 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu hükümlerinin uygulanması gerekiyor. Bu kanuna bağlı olarak planlama yetkisi İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nde. Ancak, planın Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yapılması yetki yönünden hukuka aykırı. Bu, hukukun devlet eliyle nasıl ayaklar altına alındığına çok iyi bir örnek.

Danıştay, Bakanlar Kurulu’nun, İstanbul’un Kuzey Ormanları’nı yok eden, bağlantı yolları ve 3. köprüyle beraber kentin kuzeyini yapılaşmaya açan 3. havalimanı projesi için aldığı “acele kamulaştırma” kararının yürütmesi durdurdu.

Bakanlar Kurulu, Ocak 2014’te 3. havalimanı projesi kapsamındaki bazı köylerdeki araziler için TOKİ tarafından acele kamulaştırma kararı almıştı. İstanbul Barosu bu kararın iptalini yargıya taşımıştı. Danıştay, acele kamulaştırma için gösterilen savaş hâli benzeri durumun oluşmadığını belirtti.

1939’da II. Dünya Savaşı öncesi savaş hazırlığı kapsamında çıkartılan Milli Müdafaa Mükellefiyetleri Kanunu bugün karşımıza altyapı projeleri, HES, madencilik, enerji, ulaşım ve kentsel dönüşüm projelerinde şirketlerin çıkarlarına hizmet eder şekilde çıkıyor. Otopark alanı için bile acele kamulaştırma kararı var. Adı konmamış bu savaş hâli belki ülkelerle değil ama doğayla olduğu kesin.

2004’e kadar 20 acele kamulaştırma kararı varken, şimdi binleri buldu. İstisnadan çıktı, rutin hâline geldi. Bugüne kadar EPDK, DSİ ve TOKİ gibi kurumlara devredilen bu yetki, açılan davalarla Danıştay tarafından iptal edildi. Karar alma süreçleri şeffaf, hukuka uygun işlemediği için, yurttaş ve sivil toplum katılımı sağlanmadığı için, ÇED süreçleri titizlikle yürütülmediği için ve rant uğruna yasalar hukuksuzluğa alet edildiği için hem doğa hem de hukuk katliamı sürüyor.

Örneğin, Yırca için Nisan’da acele kamulaştırma kararı Danıştay’ca iptal edildi. Ancak Yırca’da binlerce ağaç aylar önce “yasal” şekilde kesilmişti bile. Aynı durum tüm acele kamulaştırma içeren projeler için geçerli. Doğa, geri dönülmez zararlara uğratıldıktan sonra geç gelen adalet, adalet değildir.

pelincengiz@gmail.com