Türkiye’de kapitalizm, son yıllarda modern tanımından uzaklaşarak keyfî bir hâle dönüştü. Bir grup insanı koruyup kollayan, çeşitli hukuksuz yollarla kayrılan bu grubun aynı zamanda zenginleşmesine yol açan bir ahbap çavuş kapitalizmi almış başını gidiyor. Başrolde popülizm rüzgârını arkasına almış Erdoğan ve icraatları var, yolsuzluk, rüşvet, adam kayırma, hukuksuzluk, medya üzerinde baskılar, ötekileştirme, muhalif sesleri ayıklayıp susturma…

Kimi isterse onun zenginleşmesi, ihalelerin keyfî olarak verilmesi bir yana üretim, ihracat, istihdam ve emekten ziyade, iktidarın koruma çemberine alınmış üç beş yandaş işadamının çevirdiği dolaplara emanet edilmiş bir ekonomi oluştu. Türkiye ekonomisi 12 yılda bir nevi ahbap çavuş ekonomisi olan taşeronizme teslim edildi.

Şeffaflıktan, hesap vermekten, denetimden uzak bu sistemde, köprüyü, havalimanını istediği yere konduruyor, AVM’leri, madenleri, inşaata dayalı projeleri, ÇED’den kaçırıyor, emek alanında koruyucu ve önleyici tedbirleri almayarak hem doğa hem insan adına yeni felaketlere yok açarken, sarayını İşsizlik Fonu’ndan kaçırdığı parayla inşa edebiliyor.

Haksız servetlerini, arsa tahsislerini, imar değişikliklerini, talanı gözümüze soktuğu yetmezmiş gibi 17-25 Aralık yolsuzluk ve rüşvet operasyonlarının baş kahramanı dört bakanı kendi ucube yöntemleriyle aklamaya çalışıyor. 12 yılda devlet, yargı ve medya üzerindeki hâkimiyetini artırırken, kendisine ve iktidarına yönelik tüm eleştiri ve tepkileri şeytanlaştırmayı da ihmal etmiyor.

Utku Çakırözer’in Cumhuriyet’teki köşesinde yazmıştı, Mısırlı Marksist düşünür Samir Amin, Türkiye’nin bu hâline “lümpen kalkınması” diyor: “Türkiye için ‘emerging market’ (gelişmekte olan piyasa) deniyor. Türkiye ve Mısır aslında ‘gelişmekte olan batıklar’. Her iki ülkede de kayırmacı kapitalizm var. Devlette, hükümette tanıdıkları olanların özelleştirme ihalelerini kapattığı, köprüler, havaalanları inşa ettiği bir düzen. Ben buna ‘lümpen kalkınması’ diyorum.”

Adı sıkça geçen yandaş iş dünyasının çoğunun son 10 yılda türemesi tesadüf mü? AKP, iktidardaki yerini güçlendirdikçe, eski zenginleri dışlayıp bir kısmını yanına alarak, birlikte iş yaptığı bir kitle yarattı. Vatan hainliği ile suçlanan Türkiye’nin eski zenginleri üretimden, sanayiden gelirken, her taşın altından çıkan kent talanına, yağmaya, doğa katliamına ortak edilen yeni zenginlerin tek faaliyet alanının devlet eliyle müteahhitlik, madencilik olması şaşırtıcı mı?

Bu düzenin gösterdiği başka bir gerçeklik daha var. Erdoğan, diğer popülist liderler gibi, ezilenin, yoksulun hakkını korumak için iktidara geldiğini sıklıkla dile getirirken, bunu yaparken süreç içinde devleti, sanki partisinin uzantısıymış gibi yeniden yapılandırdığını ve kaynakları kendi politikaları için kullandığını söyler. Sürekli milli irade kavramını gündemde tutarken, kutuplaştırmayı, ötekileştirmeyi, hedef göstermeyi eksik etmez. Batılı anlamda muhalefet anlayışına da sahip olmadığı için lidere muhalefet edeni otomatik olarak halka muhalefet olarak yansıtır.

Dolayısıyla, devletin kaynakları sömürülürken, bu kaynaklar halk için de bir araç hâline geliyor. Rant ekonomisinin, tüketim toplumunun çarkı döndükçe oyu alan da atan da duruma razı oluyor, ahlaksızlığı, yolsuzluğu, kayırmacılığı görmezden geliyor. Aksine, aralarındaki ilişki güçleniyor, yolsuzluğa bin bir türlü meşru kılıf bulunuyor.

AKP ideolojisinin tüm alâmetifarikası bu. Ahbap çavuş kapitalizminin, yandaşları semirtirken, kendinden olmayana tahammülsüzlüğün, kasaba ahlakının, inşaat fetişizminin temel malzemesi olduğu algı yönetimi. Bugün ne kimlik siyaseti ne din siyaseti ne de laiklik temelli siyaset, bu bilinçli suç ortaklığı kadar güçlü.

Türkiye’de üretim yerine fırsatçılık, demokrasi yerine tüketim, rekabet yerine paylaşım kavgası olduğu sürece ahlaksız zenginleşme döngüsü sürecek. Sabırla hesap vermeyi, denetimi, hukuku hatırlatmaktan başka çare yok gibi.

pelincengiz@gmail.com