Cumhurbaşkanlığı seçimi için Türkiye’de ilk kez seçmen, ağustosta sandığa gidecek. Bir diğer ilk, yurtdışında yaşayan Türkiye vatandaşları, bu seçimde oy kullanabilecek. Halkın seçeceği ilk cumhurbaşkanı seçiminde kampanyaların ne derece şeffaf yürütüleceği, seçilecek kişiye karşı güven duyulması açısından çok önem taşıyor. Venedik Komisyonu, AGİT (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı) ve GRECO (Yolsuzluğa Karşı Devletler Grubu) gibi kuruluşlar, seçimlerin finansmanında şeffaflığın halk tarafından seçilen adaya karşı güvenin ve toplum huzurunun sağlanması için vazgeçilmez ilkelerden biri olduğunu vurguluyor.

Toplumun farklı kesimlerinden, katılımcı ve çoğulcu demokrasinin güçlenmesini savunan 144 sivil toplum örgütünden oluşan Denge ve Denetleme Ağı’nın Prof. Dr. Ömer Faruk Gençkaya başkanlığında hazırladığı rapor da, cumhurbaşkanlığı seçim finansmanının nasıl yapılması gerektiğine ilişkin bir rehber niteliğinde. Rapor, finansman meselesine toplumun dikkatini çekmek açısından da önemli. Adaylar kamu yardımı almayacak, bağış ve yardım kabul edecek, bunların kanunlara uygun olup olmadığını bilmek halkın en büyük hakkı.

Cumhurbaşkanlığı seçiminde finansmanın şeffaflığı sağlanabilecek mi? Adayların seçim kampanyaları için aldıkları bağışlardan kamuoyu haberdar olabilecek mi? Denge ve Denetleme Ağı’nın cumhurbaşkanlığı seçim finansmanının şeffaflık, hesap verebilirlik temel ilkeleri çerçevesinde yürüyebilmesi için bazı önerileri var.

• Belirli miktarın üzerindeki yardımlar seçim hesabına yatırılacak. Bu tutarın altındaki miktarlar makbuz karşılığında alınacak. Kişilerin yapabileceği en yüksek bağış miktarı 9.082 TL. Kamu yardımı verilmeyecek. Siyasi partiler dâhil tüzel kişiler adaylara nakdi yardım sağlayamayacak. YSK seçim hesabını kamuoyuna açıklamayacak. Adayların da bağışçıları açıklama zorunluluğu yok.

Öneri: Şeffaf ve adil bir seçim kampanyası için adaylar, bağışçılarının mesleğini, çalıştığı yeri ve bağış miktarını haftalık olarak web sitelerinde açıklamalı.

• Adaylar mal bildiriminde bulunacak.

Öneri: Mal bildiriminde, varsa ticari ortaklıklar da açıklanmalı.

• Seçim harcamalarında üst limit yok.

Öneri: Eşitliği sağlamak ve haksız rekabeti önlemek için harcamalarda üst sınır olmalı.

• Şeffaflık kurallarının uygulanmasını denetleyen bağımsız bir kuruluş yok.

Öneri: Denetim için bağımsız bir kuruluş oluşturulmalı.

• Seçim sonuçları kesinleştikten 10 gün sonra adaylar bağış ve harcama belgelerini YSK’ya sunacak. Limit aşımı ve usulsüzlük kontrolü yapılacak. Limiti aşan ya da harcanmayan kısım Hazine’ye aktarılacak.

Öneri: İhlal tespitinde uygulanacak yaptırım belirlenmeli. Kampanyanın şeffaflığının denetimi seçim bittikten sonra değil, kampanya süresince günlük olarak yapılmalı.

• Seçim propagandaları “tarafsızlık ve eşitlik” ilkelerine göre düzenlenmeli.

Öneri: Cumhurbaşkanının tarafsızlığını korumak adına, siyasi partiler tüm adaylara eşit uzaklıkta bulunmalı, açık veya kapalı toplantılar düzenlememeli, ayni destekte bulunmamalı.

Seçimin şeffaflığı ve adayların hesap verebilirliği açısından öneriler yerinde, iş uygulama aşamasını iyi takip etmeye kalıyor. Ekmeleddin İhsanoğlu’nun bu konuda hassasiyet göstermesi iyi emsal oluşturur. 

Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ilişkin gözardı edilen bir konu daha var. 298 sayılı kanuna göre, yurtdışında oy verenler adaya değil, sadece siyasi partilere oy verebilir. Bu madde milletvekili seçimleri düşünülerek konmuş. Gençkaya’ya göre, bu madde yeniden düzenlenmeli. Bu şekilde 2,5- 3 milyon Türkiye vatandaşına oy kullandırmak yasaya aykırı. Gençkaya, “Biri çıkıp Anayasa Mahkemesi’ne itirazda bulunursa, bu, seçimin iptaline kadar gidebilir” diyor.

Burada birilerinin seçimden önce bu sorumluluğu alması gerek. Yoksa Turgut Özal’ın mirası “Anayasa’yı bir kere delmekle bir şey olmaz” sözünden bir adım ilerlemiş olamayacağız...

pelincengiz@gmail.com