İktidarın, bu ülke üzerinde satamayacağı bir şey hemen hemen yok gibi. Kanunları by-pass eden yöntemlerle nehirleri, dereleri, kıyı şeritlerini, verimli toprakları, ormanları envaiçeşit enerji şirketine, holdinge pazarlarken, bir yandan da özelleştirme eliyle kalkınma/ kalkındırma faaliyetini sürdürüyor. Türkiye’de, pazartesi günü son yılların en büyük özelleştirme ihalelerinden biri gerçekleşti. Bunu, iktidarın giderek artan yoğunlukta çoğu zaman hak hukuk da tanımadan devam ettirdiği kalkınma hamlelerinin bir halkası olarak nitelendirebiliriz. Son dakika bir aksilik çıkmazsa,yedi büyük otoyol, iki çevre yolu ve iki Boğaz köprüsünü kapsayan paket, 5,7 milyar dolara Özelleştirme Yüksek Kurulu ve Danıştay’ın onayıyla 25 yıllığına Koç Holding- UEM Group Berhad- Gözde Girişim Sermayesi Girişim Grubu’na devredilecek. Bu girişim grubu, aynı zamanda kamuoyunun büyük tepkisini çeken, Başbakan’ın da vakti zamanında karşı olduğu üçüncü köprünün de üstlenicisi olacak. İhale, hem kapsadığı varlıklar açısından hem de ihaleyi alan grubun yapısı açısından ilginçlikler barındırıyor.

28 Şubat sürecine desteği bilinen Koç Holding ile o yıllarda askerî birimlere ürünlerinin girişi yasaklanan Ülker’in bağlı bulunduğu Yıldız Holding çatısı altındaki Gözde Girişim Sermayesi’nin ortaklığı, ihaleyi ilginç kılan unsurların başında geliyor.

Dolayısıyla, bunu Türkiye Cumhuriyeti tarihinde merkezde yer alan sermaye ile uzun zamanlar yeşil sermaye olarak nitelendirilen sermaye arasındaki ilişkide yeni bir dönem olarak nitelendirebiliriz. “Sermaye kardeşliği” yapan iki grup da Türkiye’de şirketleri ve ürünleriyle fazlasıyla tanınan şirketler. Müşteri memnuniyetini üst seviyede tutamadıklarında vatandaş tarafından ciddi eleştiri alabilir, fatura grupların farklı alanlarındaki işlerine kesilebilir... O açıdan üstlendikleri risk büyük. Bunun bir örneğini İstanbul Deniz Otobüsleri şirketinin özelleştirme eliyle Tepe- Akfen- Souter- Sera Ortak Girişim Grubu’na devredilmesinin ardından yaşanan aksaklıklar sırasında gördük.

Bir diğer ilginç nokta, grubun üçüncü ortağı UEM Group Berhad ile ilgili. Şirket, Malezya Hükümeti’ne bağlı bir yatırım holdingi olan Khazanah Nasional Berhad’ın bir iştiraki. Yani bir hükümetin ihaleyle satışa çıkardığı varlıklara başka bir hükümete bağlı bir şirket talip oluyor.

Eskiden, devlet şirketlerinin özelleştirilmesine gerekçe olarak, köhnemiş yapılar, kötü yönetim ve şirketin zarar etmesi gerekçe gösterilirdi ki, kimi özelleştirmelerde bu anlamlıydı. Satışının ardından modern yönetim anlayışıyla yönetilerek, kâr eder hâle getirilen şirketler de mevcut. 2011’de 349,8 milyon araçtan 534,7 milyon dolar, 2012 yılı 11 aylık dönemde ise köprü ve otoyollardan geçen 331,1 milyon araçtan 411,4 milyon dolar gelir sağlandı. Dolayısıyla, akaryakıttan aldığı vergiyle dünya rekoru sahibi Türkiye, o vergiyle yol yapıyor, sonra o yolu özel sektöre satıyor, daha sonra otoyol ve köprünün ücreti, ihaleyi alan şirketin insafına kalıyor. İktidarda, iklim değişikliği, toplu taşıma, çevre kirliliği gibi konularda vizyon olsa, bugün hükümetten “otoyol ve köprülerden elde edeceğimiz parayı raylı sisteme, metroya, deniz ulaşımına vs. yatıracağız” açıklaması duyardık. Geçmiş olsun, toplu taşıma yaygınlaşırsa, köprü ve otoyol gelirleri düşer, özelleştirmenin bir anlamı kalmaz. 

İşin diğer can alıcı boyutu da kamu yararı önceliği. Ulaşım hakkıyla ilgili bir konuda sadece kâr amaçlı bir öncelikle hareket etmek mümkün olabilir mi? Zira, bu tür kamu yararı yüksek özelleştirme ihalelerinde en yüksek teklifi veren talipli, en yüksek kamu yararı gözetiyor anlamına gelmez. Bu tür ihalelerde devletin kasasına milyarlar girmiş olması, ilk etapla ülke açısından olumlu bir gelişme olarak değerlendirilebilir. Ancak, kamunun ulaşım hakkıyla ilgili kararların özel sektörün tasarrufuna bırakılmış olmasından doğacak birçok sorunun ortaya çıkması muhtemel. Bu yaklaşım gereğince geçen günkü ihalenin bedelinin uzun vadede otoyol ve köprü ücretleriyle vatandaştan çıkarılması beklenmeli. Yeni dönem sermaye kardeşliğinin, yolların yeni efendilerinin maceraları yeni başlıyor.

pelincengiz@gmail.com