ABD’li sosyolog ve ekonomist Gary Becker, doktora öğrencilerinin sınavına geç kalmak üzeredir. Arabasıyla son sürat okulun bahçesine girer fakat park yeri sınav yerine epeyce uzakta kalmıştır. Bir an düşünür ve karar verir. Arabasını, park etmenin yasak olduğu sınavın yapılacağı sınıfın önüne park edecektir. Sınav çok önemli olduğu için cezayı göze almak en iyi seçenek gibi durmaktadır. Arabayı park eder ve sınıfa dalar. Becker, sınav süresince yaptığı davranışı düşünür ve o âna kadar kimsenin fark etmediği bir gerçeği fark eder. Gary Becker’e 1992 Nobel Ekonomi Ödülü getiren bu gerçek, suç işlemenin ardındaki rasyonelliktir. Becker, sınavda şöyle düşünmüştür: “Her akıllı insan için, suçun beklenen getirisi beklenen maliyetinden yüksekse o suçu işlememek anlamsızdır.”

Küreselleşen dünyada artık suçlar farklılaşıyor, giderek daha organize hâle geliyor, hatta bazı noktalarda özellikle ekonomi dünyasında suçun artık neredeyse bir önemi kalmadı gibi. Hatta bazı noktalarda suçun rasyonel bir gerekçesi olduğu yönünde bir algı bile var. 

Son yıllarda ekonomi biliminin en nevi şahsına münhasır iktisatçılarından biri olarak kabul edilen Becker, bir suçlunun, uygulamaya geçireceği faaliyetten hem elde edeceği getiriyi hem de işleyeceği suçtan dolayı muhtemelen alacağı cezayı rasyonel bir şekilde dikkate alarak, farklı davranışlarda bulunacağını söylüyor.

Siz Becker’a katılır mısınız bilemem ama, dünyada illegal ekonomiye ilişkin rakamsal veriler, bu suçları işleyenlerin gayet bilinçli bir rasyonellik içinde hareket ettiğinin bir kanıtı olarak görülebilir. Yasadışı, karaborsa, yeraltı ya da illegal ne derseniz deyin ekonomiye ilişkin bilgi ve rakamsal veri sağlayan bir oluşum olan Havocscope’un verdiği bilgiye göre, dünyadaki kriminal ekonominin ulaştığı “piyasa değeri” 1.80 trilyon dolar. Havocscope’un verdiği bu rakama yolsuzluk, rüşvet, kara para aklama ve silah kaçakçılığı aktivitelerinden elde edilen gelirler dâhil değil. Bunların eklenmesiyle miktarın çok daha kabarık olacağına hiç şüphe yok. 

Havocscope’un Black Market Value olarak adlandırdığı sıralamada ilk sırayı 620 milyar dolarlıksuç ekonomisiyle ABD almış. Onu Çin, Meksika, İspanya, İtalya, Japonya, Kanada, Britanya, Rusya ve Almanya takip ediyor. Türkiye ise 15.66 milyar dolarlık suç ekonomisiyle dünya suç liginin 18. sırasında. 

Dünyada en çok illegal para hangi alanda dönüyor derseniz, onun sıralaması da şöyle: 200 milyar dolarlık piyasa hacmiyle sahte ilaç ilk sırada, onu 187 milyar dolarla fahişelik, 169 milyar dolarlasahte elektronik eşya takip ediyor. Suç sıralamasında insan kaçakçılığı 32 milyar dolar ile 16. sırada yer alıyor.

Türkiye’deki yasadışı ekonominin büyüklüğünün detaylarına göz attığımızda ise şöyle bir tablo karşımıza çıkıyor: İlk sırada 6 milyar dolarlık “piyasa değeriyle” sahte ürünler pazarı var. Onu 2,5 milyar dolarla gaz ve petrol kaçakçılığı, 1,7 milyar dolarla uyuşturucu kaçakçılığı takip ediyor, dördüncü sırada ise 1 milyar dolarla sigara kaçakçılığı yer alıyor. İnsan kaçakçılığı ile ilgili rakam ise son dönemde Türkiye üzerinden yapılmaya çalışılan yasadışı göç aktiviteleri düşünüldüğünde epey muhafazakâr gelebilir: 400 milyon dolar. Türkiye için insan kaçakçılığı alanında faaliyet gösteren 200’den fazla örgütten bahsediliyor. Yine Türkiye üzerinden kaçak olarak göç edenlerin veya etmek isteyenlerin, Afganistan, Pakistan, Suriye ve Irak kaynaklı göçler nedeniyle geçen yıllara göre çok ciddi artışlar gösterdiğini söyleyenler var. Dolayısıyla, listedeki bu rakamın çok çok üzerinde bir gerçekleşme ihtimalinin bulunduğu aşikâr. 

Sitede yer alan bilgilere göre, insan tacirlerinin Avrupa Birliği ülkelerine geçiş için kullandığı yol Yunanistan-Türkiye sınırı. Göçmenler geçiş için adam başı 10 bin dolar ödüyor. Yunanistan otoriteleri, yılda 100 binden fazla yasadışı göçmenin ülkeye ağırlıklı olarak Türkiye üzerinden girdiğini söylüyor. En yoğun günlerde 500’den fazla insanın bu yolla Avrupa’daki ülkelere geçiş yaptığı belirtiliyor. 

İlginç bir haber de kumar oynanan illegal sitelerle ilgili. Bu yıl içinde Türkiye’de 500 bin kişi 400 farklı sitede illegal kumar oynamış. Bu sitelerin yerleşik olduğu yerler genellikle Kıbrıs, Hollanda ve Britanya. Türkiye ile ilgili bir detay da organ kaçakçılığı ile ilgili olarak yer almış. Böbrek almak için Hindistan’da 110 dolar, Romanya ve Moldova’da 2700 dolar, Türkiye’de ise 10 bin dolar istendiği belirtiliyor... 

Listeler arasında gezinerek dünyanın ne kadar iç karartıcı bir yer olduğunu, insanın olduğu her yerde suçun nasıl araçsallaştırılıp rasyonelleştirildiğini görebilirsiniz.

pelincengiz@gmail.com