Charlie Chaplin’in 1940 yapımı Büyük Diktatör (The Great Dictator) filmi muazzam bir başarı örneğidir. Filmin senaryosunu Chaplin bizzat kendisi yazdı; kendisi yönetti ve ‘Büyük Diktatör’ Hitler’i de bizzat kendisi canlandırdı. Hitler’i o kadar iyi canlandırdı ki, sonradan şaka yollu olarak kim kimi taklit ediyor acaba diye soranlar oldu.

Chaplin’in, faşizmi, kişiye tapınmayı, kişinin kendine tapınmasını bu kadar derinden kavrayıp, aktarabilmesi, sanatçının muazzam zekâsını da aşan başka bazı dinamiklere de işaret ediyor olabilir miydi?

Chaplin’in eşi Mildred Harris’in 1920 yılında açtığı boşanma davasına baktığınızda büyük oyuncunun kendisinin de evde zalim bir diktatör olduğunu görüyorsunuz. Davayı açtığında 19 yaşında olan Harris, mahkeme önünde dünyanın tanıdığından çok farklı bir Chaplin portresi çiziyordu. Sürekli olarak eşini ihmal eden, kötü davranan, haftalarca eve uğramayan, uğradığında da dilinden zehir damlayan bir adamdan söz ediyordu Harris. Kocası onu neredeyse oturuşundan kalkışına, kullandığı kelimelere kadar her şeyiyle eleştiriyor, Amerika’nın en zengin adamlarından birisi olmasına rağmen, eşini beş parasız bırakıp cezalandırıyordu. Harris’in misafirleri eve gelemezdi. Evden çıktığı nadir zamanlarda Chaplin’in peşine taktığı hafiyeler tarafından takip ediliyordu. Karısını cahil bulan Chaplin eşini karşısına oturtup ona zorla, sıkıcı kitap paragrafları okuyordu. Mahkeme bütün bunları dinledikten sonra çifti boşadı ve Harris’in maruz kaldığı ‘psikolojik zulmü’ göz önüne alarak yüklü bir tazminata hükmetti. Harris, “Milyonları güldüren Chaplin bana sadece göz yaşları armağan etti” dedi duruşmanın ardından.

Pek çok insan, zulme karşı çıtığında, liderlerin otoriter eğilimlerini eleştirdiklerinde ‘özgürlükçü’ oluverdiklerini zanneder. Onların kendi evlerinde, örgütlerinde, cemaatlerinde ne yaptıklarını, kendi küçük iktidarlarını nasıl kullandıklarını bilmiyoruz. Chaplin örneğinde gördüğümüz gibi, bazen diktatörlerin en başarılı eleştirmenleri kendileri de ruhlarının en derinlerinde küçük birer diktatör taşıyan kişilerdir; tam da o küçük diktatör nedeniyle, ‘Büyük Diktatör’ü çok iyi anlıyor olabilirler.

Hayat zarları farklı şekilde atsa belki de Chaplin dünyayı inleten bir diktatör, Hitler de onun ruh halini anlatan bir sanatçı olabilirdi. Güzel Sanatlar Akademisi Hitler’in başvurusunu kabul etse, belki de Hitler bir ressam olacak ve o da başka diktatörlerin resimlerini muazzam bir başarıyla çizecekti.

Ancak insanlık Nazizmi, Faşizmi, Demir Perde ve bütün diğer yıkıcı tecrübeleri yaşadıktan sonra, rejimlerin akıbetini liderlerin kişisel talihlerine, ruh hallerine, ağızlarından çıkan sözlerin göz alıcı zarafetine bırakmamayı öğrendi.

“İktidar yozlaştırır, mutlak iktidar mutlaka yozlaştırır” diyen Lord Acton, dikkat ederseniz iktidarda Chaplin, Hitler veya dünyanın en munis insanının olup olmadığından söz etmiyor. İnsanlığın tecrübesinden hareketle, sınırlanmayan, çerçevesi olmayan iktidarın mutlaka yozlaşacağından ve yolsuz işler yapacağından söz ediyor.

Bugün bizim Türkiye’de yaşadığımız kriz, demokrasi ve hukuk devletinin en temel prensiplerini konu alıyor.

Kuvvetler ayrılığı bir problem gibi konuyor önümüze. HSYK’nın yapısını değiştirerek iktidar, savcı ve yargıçlar üzerinde mutlak bir denetim kurmak istiyor. Medya üzerinde kurulan denetim yetmiyormuş gibi, internet için süper sansür mekanizmaları geliyor. Ve bütün bunlara, iktidara duyacağımız kişisel itimatla onay vermemiz isteniyor.

Kuvvetler bir araya geldiğinde ne olduğuna ilişkin insanlığın acı tecrübelerini unutmamız isteniyor. Şimdi Chaplin’in ‘Büyük Diktatör’ filmini tekrar izlemenin tam zamanı, yönetmeninin ve herkesin içinde o ya da bu şekilde var olabilen küçük diktatörleri de hiç hatırdan çıkarmadan...