Şu demek: hukukun her ne kadar genel, hattâ “evrensel” denecek ilkeleri olsa da, hukuk son analizdepratik bir şey. Dünyayı anlamaya yönelik bir şey (yani bir “teori”) değil ; günlük hayatımızı düzenlemek için ihtiyaç duyduğumuz ve biçimlendirdiğimiz bir şey. Ayrıca, kurduğumuz düzeni korumaya yönelik, yani “savunma” işleri ağır basan bir pratik. Bu nedenle, somut hayatla iç içe; somutlaşmamış bir şey, hukukun konusu, nesnesi olamaz.

Hukukun en önemli nesnelerinden biri olan “suç”, işlenmeden önce, suç değildir (en azından, işlemek üzere hazırlıklara girişmeden önce).

Şu örneği verirsem ne demek istediğimi belki daha iyi anlatabilirim : İsa diyor ki, fiilen zina yapmana gerek yok, bir insana bu gözle baktınsa zina yaptın demektir.

Şimdi bu anlayışın hukukla ilgisi yok. Zaten İsa da o niyetle söylüyor ya, bu ancak öbür dünyadaki “hukukun” konusu olabilir : çünkü orada, zihnimizin içindeki her şey de “görünür” hale gelecek, Ayşe’ye, Fatma’ya, Meliha’ya “hangi göz”le hangi gözle baktığımın kaydı kuydu orada tutulmuş olacak. Orada bir avukat filan da olmayacak, “dekolte giymişti, hafifletici sebep” demeye. Gereği yerine getirilecek.

Sonuçta, biz insanlar, oraya gidinceye kadar, böyle bir saydamlaştırma mekanizması kurmamız mümkün olmadığı içindir ki, “hukuk”u icat etmek durumunda kalmışız. Ve gene öyle bir makine icat edemediğimiz için, herkesin aklından ne geçirdiğini bilmiyoruz, bilemiyoruz ; dolayısıyla ortaya somut bir eylemin, bir fiilin çıkmasını bekliyoruz.

Bu dolambaçlı laflardan sonra 28 Şubat tutuklamalarına ve genel olarak askerî darbelere varacağımı tahmin etmiş miydiniz? Etmiş olabilirsiniz, çünkü Türkiye’de bütün yollar askerî darbeye çıkar –veya her yoldan askerî darbe gelir.

Şimdi söylemeye hazırlandığım şeyi en sık telaffuz eden gazetemizin “köşebent”lerinden Namık Çınar. “Eh, o da ocaktan yetişme” diyorum.

Biz şimdi ortaya çıkmış fiillere, eylemlere bakıyoruz, onlara göre neyin ne olduğuna karar vereceğimizi düşünüyoruz. Örneğin “Batı Çalışma Grubu” diye bir ekip vardı, biliyorduk, çünkü söylemişlerdi. “Bin yıl sürecek” diye müjdelemişlerdi. “Bu sefer Silâhsız Kuvvetler yapsın” demişlerdi. İlkin kim, hangi düğmeye bastı? En üstten mi geldi, daha aşağıdan başladı da “en üst” ikna mı edildi, ne oldu? “Suç” olarak tesbit etmeye çalıştığımız fiil ne zaman ve nasıl başladı?

28 Şubat bu ülkede yaşanmış olmasa, 2002’de AKP iktidarını izleyen o kargaşalık da yaşanmazdı. Ama 12 Eylül diye bir olay ve bir dönem olmasa, 28 Şubat olmaz, en azından olduğu gibi olmazdı. Peki, 12 Eylül’ün 12 Mart’taki temelleri? 12 Mart ise 27 Mayıs’ın tamamlanmadan bıraktığını tamamlama girişimi değil miydi?

Ya 27 Mayıs neydi?

İnönü’nün uluslararası konjonktür baskısıyla, bir gaflet ânında, “devletin asıl sahipleri”nden alıp başıbozuklara armağan ediverdiği iktidarı geri alma “harekât”ıydı.

Böyle bakınca, ister istemez, İsa’nın dediği yere geliyoruz. Buradaki “özne”nin kiminle kaç kere “zina” yaptığı önemli değil, zihninde “zina”dan başka bir şey olmaması önemli.

Bunu o zaman Çevik Bir net bir biçimde dile getirmişti : “Durumdan vazife çıkartmak.”

Ama önümüzde “hukuk” var : bir eylemde somutlaşmamış bir şey hukukun alanına girmez. Buna göre davranmak zorundayız.

Tamam da, bir ideoloji “hüda-i nabit” değildir ; biz insanların ektiği, suladığı, yetiştirdiği bir şeydir. Bu, durumdan vazife çıkartma geleneği, her an suç işlemeye hazır bir zihin yapısına dayanıyor, onunla iç içe varoluyorsa, o zihin yapısının böyle çalışmaktan vazgeçmesine yarayacak bir entelektüel malzeme üretmemiz bir gereklilik değil mi? West Point’te yetişip Pentagon’a gidiyorlar ; ama gecenin birinde Beyaz Ev’i basmıyorlar. Çok mu zor, buna uygun bir mekanizmayı kurmak?