Bugünlerin çokça konuşulan bir olayı şu “Hitlerli” şampuan reklamı oldu. Okuduklarıma göre bu harikulade “Hitler” fikri öyle birdenbire ortaya çıkmamış. Üreten firma, başka hoşluklar yapa yapa, adım adım gelmiş bu mertebeye. Zaten sözkonusu reklamda da tek arıza Hitler değil. Kadınlar ve erkekler üstüne edebiyat da yeterince mide bulandırıcı.

Bununla üst üste geldi, çakıştı, Devlet Bahçeli’nin “Şehit” edebiyatı –tabii Sözcü falan, “Yurttan Sesler” korosu tam kadro katıldı. Böyle güzel bir uyum oluşmuşken, reklamcı firma, “Musevi toplumu”nun incinmiş –ve korkmuş– olmasından ötürü, etkinliğini durdurdu. Böyle olaylarda hemen tartışma başlar : önceden akıllarına gelmeyen bir şeyi farkedip mi durdurdular, yoksa plan zaten buraya kadar mıydı? Dikkat çekmek, akılda kalmak vb, vb?

Hitler’i reklamda kullanmak (hem de şampuan inceliği), ama bunun “Musevi toplumu”nu rencide edeceğini akıl etmemek, olacak bir şey değil. Bunu yapan da bilir, yaptıran da. Tartışmanın bir anlamı yok.

Hitler ile Bahçeli böylece çakıştılar ama aralarında önemsiz olduğunu söyleyemeyeceğim bir farklılık var bence. Devlet Bahçeli bu toplumda yıllardır bildiğimiz bir prototipin epeyce de çağını doldurmuş bir temsilcisi. Ama burası Türkiye olduğu ve burada bu tür çağlar kolay kolay doldurulamadığı için bir Devlet Bahçeli hâlâ var.

Ötekiyse çok daha yeni bir fenomen. Devlet Bahçeli taşra ve kasaba değerlerinin egemen olduğu bir Türkiye’nin “milliyetçi siyaset adamı”yken, öteki zaten “işadamı” ve çok daha kentlileşmiş bir hayat tarzının ürünü.

Hitler’i de, şimdiye kadar kullanageldikleri öbür motifleri de, yutabiliyor ve sindirebiliyor olduklarına göre, kendi dünya görüşlerinde de bu gibi nosyonlara fazla yabancı olamazlar. Ayrıca, her an, ötekilerle siyasî ittifak da kurabilirler. Ama kökenleri farklı.

Hitler’le olduğu gibi her şeyle de reklam yaparlar. Çünkü zaten her şey onlara sunulmuş bir “araç”tır; akıllı adam, neyin ne için uygun araç olduğunu anlayan adamdır. “Ne için” derken bunun da öyle çok fazla sayıda alternatif cevabı yok. Neyin aracı? “Başarı”nın aracı; yani, “başarıya ulaşmak için her araç mubahtır”. Böyle söylenince bunun pek yeni bir buluş olmadığı görülüyor. 1400’lerde Machiavelli söylemişti. Machiavelli için nihai “başarı” İtalya’nın siyasî birliğinin kurulmasıydı. Bugünün işletmecileri için, “başarı” nedir diye sorsanız, “para kazanma”nın eşanlamlısı olduğunu anlarsınız.

Reagan-Thatcher dönemi bu zihniyeti dünyada egemen kıldı. Biz 12 Eylül’le, her zaman olduğu gibi, sopa kullanarak kervana katıldık, bugünlere geldik. Her yerde, elbirliğiyle, “dayanışma” ve “toplumsal sorumluluk” anlayışını, “paylaşma”yı, didikledik, paramparça ettik. “Toplum” bu tip “işadamları”nın avlanma alanı haline geldi.

Birkaç gündür akademik hayat çerçevesinde değindiğim o sakat yaklaşımların çok uzağında değil bu. “Özdeş”, “aynı şey” demiyorum; demek, abartmak olur. Ama onun yarattığı dünya, bunun beslendiği dünya. Siz her şeyi rakama, istatistiğe boğun, bu arada değeri ve niteliği de boğun, hazırladığınız bu ortamda böyle bol bol “Hitlerli” reklam çiçeği açar.

Şu nokta önemli : reklamcı, toplumu kendisi şekillendirmiyor; bazı başka güçlerin zaten biçimlendirmiş olduğu bir toplumda, bu tür “gıdıklama”larla paraya dönüştürmek üzere, “zayıf nokta” arıyor, istismar edebileceği insanlık kusuru arıyor. Arayınca da bunları buluyor, çünkü onları sistem oraya koymuş.

Böyle bir reklamla “bizi dünyaya rezil ettiler” diye kaygı duyanlar var. Ama asıl rezil edenleri hâlâ konuşmuyoruz.