Başbakan’ın “dindar nesil” projesi karşısında bazı arkadaşlar bunu başaramayacağını söyleyerek onu uyardılar. Doğrudur. “Toplum” dediğimiz şeyin iyi taraflarından biri “mühendis”e yüz vermemesidir.

Ama bu, bir hükümetin bu gibi plan ve projelerle yola çıkmasının ciddi sorunlar çıkarmayacağı anlamına gelmez. Sorun çıkar, vakit kaybedilir, her şer olur. Başbakan’ın bu çıkışının, yalnız bu kadarının da ne gibi dertlere yol açacağını henüz bilemiyoruz.

Böyle girişimler neden tutmaz?

Sanırım şöyle bir mekanizma işliyor toplumlarda. İnsanlar her zaman varolan durum karşısında bir hoşnutsuzluk duyarlar. Çünkü her zaman, olduklarından daha iyi bir durumda olmak isterler. Bu da aslında iyi bir şeydir, topluma dinamizm kazandıran bir şeydir. Tabii somut durumun gösterdiği derecelere göre bu hoşnutsuzluğun dozu da azalır veya çoğalır. Bir insan, diyelim on beş derecede de “üşüdüm” diyebilir, ama bu, eksi beşteki üşümeyle bir değildir.

“Varolan durum” diyorum. Sıradan insan, o durumu, her türlü özelliğiyle, tek bir bütün olarak görme eğilimindedir. Bunun öyle açıklanabilir bir mantığı da yoktur. Evinde yangın çıkmasını ya da kentinde deprem olmasını 19 Mayıs’ta kız öğrencilerin şort giymesiyle açıklayabilir. Bu gibi bağlantıların ne kadar mantıksız olabileceğinin ölçüsü de, genel eğitim düzeyiyle, böyle şeylerle ilişkilidir. Bizim tarihimizde “geldi İsmet gitti kısmet” gibi “bilgelik”lerin de bu özetlediğim kitle psikolojisiyle doğrudan doğruya bağlantısı var.

O halde, bu bir haksızlık mı? Cahil insanlar, her türlü kötülüğü, hiç ilgisi olmadığı halde, bir nedenle sevmedikleri kişilere mi yüklüyorlar. Evet, bir yere kadar öyle. Milyonlarca bireysel zihinden geçen şeyleri konuşuyoruz. Bunların arasında ipe sapa gelmeyen kıyamet kadar düşüncemsi olmayan şey olması normal. Ama birtakım genel kurallar, eğilimler, olgular da var. Yani, insanların genel durumdan hoşnutsuz olmalarına yol açan dünya kadar somut olgu bulunabilir. İki olay arasındaki kurdukları nedensellik ilişkisi yanlıştır, saçmadır, mantıksızdır vb., ama genel gidişten mutlu olmamalarının anlaşılır gerekçeleri vardır bir yandan.

Cumhuriyet boyunca din hiçbir zaman egemen konumda olmadı, onun için de “başımıza gelenler”in sorumlusu olarak görülmedi. Hep bunun tersi geçerli oldu, yani “başımıza gelenler”, dinden uzaklaşmamızın sonucu olarak yorumlandı.

Her türlü kötülüğü, bunun tersine, “irtica”dan bilenler de eksik olmadı. Öyleleri, hangi durum olursa olsun, “İşte, irticayı hâlâ ortadan kaldıramadık da ondan” diye açıkladılar. Ama bu bir azınlıktı, oldukça özel bir azınlık. Çoğunluk, hep öbür ideolojiyle yaşadı. Tabii o ideolojiyi bilinçli bir biçimde benimseyen, her durumda “İşte, dinden uzaklaştık, onun için böyle oluyor” diyen, sayıca daha çok oldukları için daha etkili olanlar da hep vardı. Toplumda ideolojilerin oluşmasında, biçimlenmesinde en etkisiz, en sonda gelen şey, mantıktır. Buna rağmen, uzun vadede oldukça şaşmaz bir biçimde işleyen bir genel mantık da vardır.

AKP iktidarda onuncu yılını doldururken, iktidarda olan, dolayısıyla ülkede olup bitenleri etkileyen veya belirleyen bir “dindarlık” da, Başbakan’ın epey tepki uyandıran bu son sözleri gibi, daha açık konuşmaya başlıyor. Konuşurken de, bir iktidar kadrosunun dinî ideolojiyi ne gibi biçimlerde kullanabileceğinin ipuçlarını gösteriyor. Hep birlikte oturup “Hitabe” gibi bir metnin insanlara, çocuklara ezberletilmesinin ne kadar kötü bir şey olduğunu konuşuyoruz. Hepimiz bunda hemfikiriz ya da hemfikir olduğumuzu sanıyoruz. Derken bir an geliyor, aramızda bazılarının, bu “hitabe” eğer “Ey, Müslüman-Türk gençliği...” diye başlasa, bundan pek şikâyetçi olmayacağını anlıyoruz.

O zaman bir karar vermek gerek: herhangi bir hitabenin ezberletilmesine karşı olanlar arasında mıyız, yoksa kendi hitabemizin ezberletilmesinden yana olanlar arasında mı?