“Sykes-Picot’nun bekçiliğini mi yapacağız?” veya “Sykes-Picot nöbeti mi tutacağız?” itirazı, bugün Hükümetimizin esaslı bir herc ü merc yaşayan Ortadoğu’ya karşı izlediği politikanın temel itiraz noktasını oluşturuyor.

Bu itiraz birbirini tamamlayan iki kabule dayanıyor. Birincisi bugün Ortadoğu’da yüz yıl önce kurulan Sykes-Picot düzeni hükümranlığını sürdürüyor. İkincisi, Batı lehine ve bölge halkları aleyhine kurulan bu düzenin değişmesi gerekiyor. Buraya kadar sadece bir tespit ve bu tespit üzerine inşa edilen bir itiraz var. Peki bu itiraz, “o zaman nasıl bir düzen kurulmalı?” sorusuna bir cevap içeriyor mu? Yukardan aşağıya (kuzeyden güneye) dikey bir şekilde inen sınırların yatay olması gerektiği tezi, bu sorunun cevabını bir miktar içeriyor. O zaman da karşımıza bugün IŞİD’in bizzat kendi adıyla (Irak-Şam) ilan ettiği sınırlar ve Rojawa bölgesi ile birleşen Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi bu yatay sınırları esas alıyor. Arzu edilen bu mu? Irak-Şam Arap Devleti ile Irak ve Suriye kısımları birleşmiş Kürdistan mı?

Sykes-Picot, 1916 yılının başlarında Ortadoğu’yu İngiltere ve Fransa arasında paylaştıran ve güneyde de bir Arap devletine yer veren anlaşmanın adı. İngiliz diplomat Sir Mark Sykes ve Fransız partneri François Georges Picot tarafından hazırlanan ve mayıs ayında iki ülke tarafından onaylanan bir haritaya dayandığı için bu isimle anılıyor. Daha sonra Rusların Doğu Anadolu’daki taleplerinin dahil edilmesi ile genişleyen bu harita son haliyle Sykes-Picot-Sazanov antlaşması olarak tarihe geçiyor. Merak edenler bu anlaşmanın hikâyesini konu alan David Fromkin’in “Barışa Son Veren Barış” isimli kitabına bakabilirler. Bu anlaşma doğrudan bir haritaya dayanır; ancak harita kadar önemli bir başka unsur daha vardır. Şerif Hüseyin ve diğer Arap kabile liderleri ile varılan uzlaşma. Nitekim Mekke Emiri Şerif Hüseyin’in liderliğindeki Arap ayaklanması, bu uzlaşmaya dayanarak başlatılmıştır. Kendi tarihî çerçevesi içinde değerlendirilirse bu anlaşma Gelibolu’daki İngiliz-Fransız bozgununun ve bilhassa nisan ayında Kuttü’l Ammare’deki İngiliz ordusunun, Halil Paşa tarafından teslim alınmasının eseridir. İlk somut sonucu da 10 Haziran’da başlayan Arap ayaklanmasıdır.

Yukardaki soruların cevabını bulmak için işin esasını düzeltmek lazım. Sykes-Picot, bugün sürmekte olan düzenin adı değil. Belki şöyle söylemek lâzım: 1918’den bu yana Sykes-Picot anlaşması üzerine inşa edilmiş bir düzen hiç olmadı. “Yüz yıldır devam eden Sykes-Picot düzeni” bir efsaneden ibarettir. Orijinal harita ile bölgenin bugünkü haritası mukayese edilince gerçeği kolaylıkla fark etmek mümkündür. Bölgedeki Fransız hakimiyeti çok erken sona ermiş, İngiliz hakimiyeti ise petrol bölgeleri ve Filistin ile sınırlı olarak aynı zamanlarda yerini bambaşka bir şeye bırakmıştır. Araplara vaat edilen kısımlar ise Suudi Arabistan ve Körfez emirlikleri ile işin özünden uzaklaşmıştır. Sadece sonradan bir tarihî tesadüfün eseri olarak ortaya çıkan ve haritada yer almayan Ürdün’ü bu anlaşmayla ilişkilendirmek mümkündür. Bölgedeki sınırlar, Osmanlı vilayetlerinin sınırlarıdır. Sadece bu sınırlar keyfi bir şekilde yan yana getirilerek veya bölünerek devletler icat edilmiştir. Musul, Bağdat ve Basra vilayetlerinin Irak’ı oluşturması gibi. IŞİD’in el koyduğu sınırlar da aynı vilayetlerin farklı bir kompozisyonudur.

Sykes-Picot’yu sürdüren tek ana sütun, yapay bir devlet olan Suudi Arabistan’ın statüsüdür. Bölgeyle ilgili projeksiyonları içeren ABD haritaları, tarihsel bir zorunluluk olarak bu devletin parçalanacağını öngörüyordu. IŞİD’in ilerleyişinin aynı zamanda bir Suud zaferi olduğunu göz ardı etmeyelim. Yüz yıl, üç nesil demek. Yüz yıllık sınırlar, yüz yıllık alışkanlıklar anlamına geliyor. Gerçekte Batı çıkarlarını temsil eden Sykes-Picot değil statüko değişiyor. Hem de çok sancılı bir şekilde. Önemli olan soru: Sizin dahliniz ne?