AK Parti de Kemalist oldu. Hepsi bu kadar mı? Değil elbette, olmamalı da. Böyle bir muhakeme, bildiğimiz ve yanlış “istidlâl”ler üretme tehlikesini de içerdiği için çok sakıncalı. “Bütün kuşlar uçar, sinek de uçar, o halde sinek de kuştur” tasımında olduğu gibi.

DSadece Anayasa’nın değil, “yasaların geriye yürümezliği” ilkesi gibi en temel hukuk ilkelerinin ayaklar altına alındığı bu dönemde sık sık “AK Parti’nin Kemalistleştiği” söyleniyor. Yalın bir akıl yürütme var burada: Kemalizm, otoriter tek-parti yönetiminin ideolojisi. AK Parti de otoriterleştikçe Kemalizm’e benziyor. Yâni Kemalizm otoriterdir. AK Parti de otoriterleşti. Sonuç: AK Parti de Kemalist oldu. Hepsi bu kadar mı? Değil elbette, olmamalı da. Böyle bir muhakeme, bildiğimiz ve yanlış “istidlâl”ler üretme tehlikesini de içerdiği için çok sakıncalı. “Bütün kuşlar uçar, sinek de uçar, o halde sinek de kuştur” tasımında olduğu gibi.

Dolayısıyla Kemalizm ile AK Parti arasındaki yakınlaşmanın sadece “otoriterleşme” üzerinden kurulamayacağı açık. Ancak arada bir benzerlik olduğu da belli. O zaman, AK Parti-Kemalizm yakınlığını, yakınlaşmasını izah etmek için muhtevaya bakmak gerekir ki, bunu da yaptığımız zaman, en önemli benzeşmenin “milliyetçilik” kavramında karşımıza çıktığını görmekteyiz. Şöyle:

Milliyetçilik, bir “kültürel birlik olarak millet” ile bir “siyasî birlik olarak devlet”in beraberliğini amaçlıyor. Yani, millet ile devlet beraberliğini kurmak, kurulmuşsa da korumak ve sürdürmek, “milliyetçilik” akımının neredeyse tanımlayıcı özelliği. Bu bakımdan Kemalizm, kendi tanımına uygun “Türk milleti” ile Osmanlı bakiyesi “devlet”i birleştirmeyi hedeflemekte, bu hedef uyarınca hem “Türk milleti”ni ve hem de bu millet ile birleşecek olan devleti, yani “Türk millî devleti”ni kurmayı ve “korumayı” amaçlıyordu. Bu amaç doğrultusunda Kemalizm, Türk “millî” kimliğini yeniden inşa etmeye yönelmişti. Bu yöneliş iki önemli şeyin gerçekleştirilmesini gerektiriyordu: Osmanlı’da “din” ile özdeş bir kavram olarak kullanılmış olan milleti “lâdinî” (din dışı) bir nitelik kazandırmak ve bu yeni kavram ile uyumlu bir “millî kültür” oluşturmak. Birincinin ifadesi Kemalizm’e “laiklik” olarak girmiştir ve yeni millî kültürün oluşturulmasında, topluma benimsetilmesini gerektirdiğinden, dayatmacı olmuştur. Bu bağlamda, Atatürk’ün şu değerlendirmesine dikkat: “[d]in birliğinin de bir millet teşkilinde müessir olduğunu söyleyenler vardır. Fakat biz… Türk milleti tablosunda bunun aksini kabûl etmekteyiz.”

“AK Parti Kemalistleşti” derken kastedilen, herhalde AK Parti’nin bu tarzda bir “İslâmiyet öncesi” ve İslâm’ı dışarıda tutan “Türk milleti” kavramı üzerine kurulu bir milliyetçiliği benimsemesi değildir. Tersine, AK Parti Kemalistleşti derken kastedilen, AK Parti’nin “milliyetçileştiği” olmalıdır. Yani AK Parti de, Kemalizm (ve aslında tipik olarak bütün milliyetçi akımlar) gibi, “bir kültürel birlik olarak millet” ile “bir siyasî birlik olarak devlet”i birleştirmeyi amaçlamaktadır. Çok partili dönemlerden ve 12 Eylül darbeciliğinin ürettiği -İslâm’ı Türklük ile sentezlemeye dayanan- “Atatürkçülük ideolojisi” durağından geçilerek geldiğimiz bu noktada AK Parti artık “İslâm’ı temel kimlik unsuru olarak kabul eden Türk milleti” anlayışını hâkimiyeti altına aldığı devletin temel ideolojisi hâline getirmeye yönelmiş bulunmaktadır.
din unsuru farklılığı

Ancak Kemalizm ile AK Parti’nin milliyetçi ideolojisi arasında çok önemli bazı farklılıklar da bulunmaktadır. Bunlardan en temel olanı, büyük ölçüde din unsurunu dışarıda bırakmak istemesine bağlı olarak, Kemalizm’in pozitivist olmasıdır. Bilindiği üzere Kemalizm’in en önemli şiarlarından biri “hayatta en hakikî mürşid ilimdir, fendir” şiarıdır. Kemalizm, 19. ve 20. yüzyılın önemli bir bölümüne hâkim olmuş bulunan ve pozitif bilimin sadece “fen bilimleri”nde değil, toplumun örgütlenmesinde ve dolayısıyla insan hayatında da yönlendirici temel olması gerektiğini esas alan pozitivizmin (veya “bilimciliğin”) ideolojisidir. Bu açıdan da “rasyonel” (akılcı) olma iddiasındadır. Bu iddianın önemli bir sonucu, “dünyanın insan aklı (bilim) tarafından bilinebilir bir düzeninin olduğu”nu kabul ve bu kabul esasına göre dünya hayatını insan aklına göre düzenlemenin mümkün olduğudur. Bu ve benzeri başka özelliklerinden yola çıkan pek çok yorumcu, Kemalizm’in Türkiye’de nihaî olarak demokrasi inşa etmeyi hedefleyen ve bu anlamda “vesayetçi” bir ideoloji olduğu yorumunu yapmışlardır. Bunu şöyle de ifade edebiliriz: Kemalizm, burada özetlendiği gibi “rasyonel” bir ideoloji ise o zaman kendi yıkılışını kendi içinde taşımaktadır, zira akıl her türlü dogmayı yıkacak, demokratikleşme de (Kemalizm de dâhil) her türlü “resmî ideoloji”yi yok edecektir.

HALK DESTEĞİ FARKI

Otoriterleşme ve “milliyetçileşme” bağlamlarında Kemalizm’le benzeşen AK Parti ideolojisinin bu noktada çok temel bir ayrılık ortaya koyduğunu görmekteyiz. AK Parti, pozitivizmi reddediyor ama bu reddedişi “din”i esas almasına dayanıyor. Dünyanın akılcı ve dolayısıyla insan tarafından bilinebilir ve düzenlenebilir bir düzene sahip olduğu yerine, 1920’lerde ve 30’larda Avrupa’daki faşist rejimlere rehberlik etmiş olan akıl dışılığa özgü unsurları benimsiyor. Mesela, “tarihte büyük milletlerin Tanrı tarafından gönderilmiş büyük liderler etrafında şahlandığı” fikri gibi. Bu gibi fikirlere benzeyen “faşizan” unsurlar Kemalizm’de de mevcuttu. Örneğin “devlet, Ata’sı etrafında birleşmiş millettir” deyişinde olduğu gibi. Buna benzer bir kavramı şimdi “Reis-i Cumhur”un bu milletin başına 300 yılda bir gelen büyük bir devlet (fortuna-kısmet) olduğu değerlendirmesinde görebilmekteyiz. Ancak AK Parti’nin Kemalizm’den farklılaştığı bir önemli nokta daha var. O da, Kemalizm’in irrasyonel-faşizan yorumlarının pozitivizmle hiç değilse potansiyel olarak çelişmesi bir dinamizm yaratmışken, AK Parti ideolojisindeki dinî ağırlığın böyle bir dinamizm yerine bir kalıplaşmaya yol açması. Tabiî son ve siyasî sonuçları bakımından çok daha önemli sayılabilecek bir diğer fark da, AK Parti ideolojisinin güçlü bir toplumsal desteğe sahip bulunması; Kemalizm belki de fazlaca pozitivist olduğundan böyle bir destekten mahrumdu.

YARINA BAKIŞ