1973- 1974 kışını Avrupa’da geçirmiştim. Ekim ayında Arap- İsrail Savaşı patladı.

Üretici Körfez ülkeleri de misilleme olarak Batı’ya satış ambargosu koydular.

Hâl böyle olunca da o Batı şehirlerinin çehresi anında değişti. Stoklar eriyor ve fiyatlar artıyor diye hükümetlerin aldığı ilk tedbir hafta sonları özel araç kullanımını yasaklamak oldu.

Dolayısıyla ortalıkta kupa arabalar, çift beygirli yaylılar, ferahfeza faytonlar, hattâ koca kadanalar tarafından çekilen atlı kamyonlar peydahlandı. Sokaklar da gübre kokmaya başladı.

Diyelim ki gaip zaman peşinde romantikalar yaşanıyor… Eh, bir de gazojen tüttüren ve kömürle çalışan otomobiller olsa, sanki 2. Dünya Harbi’nin aktüalite filmlerini seyrediyorsunuz.

Artı, şimdiki ekoloji modasından önce bisikletin ilk kez kentlere inmesi de o tarihtedir.

Zaten yukarıdaki virajdan itibaren petrol sorunu dünya gündeminin ilk sırasına yerleşti.

***

SÖZKONUSU ambargodan önce petrol varilinin kaça satıldığını tam hatırlamıyorum.

Fakat tahmin ediyorum ki doların reel kuruyla hesaplandığı takdirde bugünkü fiyatlarla Arap- İsrail Savaşı arifesindeki fiyatlar arasında öyle aman aman bir fark yoktur.

Gerçi şu sıra biraz yükseliyormuş ama aynı varil hanidir 40 dolar civarında seyrediyor.

Deyimi izafi anlamda kullanmak kaydıyla, sudan ucuz desek yeridir.

Malûm, bu gelişmeyi de schiste akaryakıt üreten ABD’nin kendine yeter hâle gelmesi; esas müşteri konumundaki Çin’in iktisadi durağanlığa sürüklenmesi; genel dünya ekonomisinin ise 2008 krizinden beri hâlâ toparlanamaması gibi gerekçelerle açıklamak gerekiyor.

Artı, yaptırımlar kalktığı için İran’ın da dünya pazarına gireceği düşünülürse, yukarıdaki sudan ucuz petrolün epey bir müddet daha “kana kana içileceğini” varsaymak yanlış olmaz.

***

ORTADOĞU Arapları zaten bir yana… Silah ve yakıttan başka şey satamayan Rusya veya aslında Chavezzamanında iflas bayrağı çekmiş Venezuela gibi devletleri de hariç tutalım.

Bunların dışındaki ülkeler için gelişme gayet olumlu bir müjde gibi gözüküyor.

Ucuz petrol ucuz fatura, dolayısıyla da ucuz üretim ve ucuz tüketim demek değil mi?

Değil!

***

DEĞİL, çünkü sonsuz girift ve çetrefil dünya ekonomisi öylesine iç içe geçmiş ve nispî denge öylesine hassas bir terazide sağlanmış durumda ki, mevcut faktörler birisi “makul” ağırlığın altına iner veya yukarısına çıkarsa, sözkonusu denge bütünüyle allak bullak oluyor.

Örnek mi? Meselâ, petrole talep azaldığından doğal olarak tanker talebi de azalıyor.

Yani ilk planda deniz taşımacılığı darbe yiyor. Sonra da domino etkisiyle, Batı’daki veya Güneydoğu Asya’daki tersaneler yeni sipariş alamıyor. Eski teknelerin ıskartaya çıkması geciktiğinden de, Pendik’ten Hindistan’a gemi hurdacılığı sektörü istihdam yaratamıyor.

Buna ancak hammadde satabilen yoksul ülkelerin, ara sanayi üreten orta boy devletlerin ve yüksek teknoloji yaratan zengin başkentlerin zincirleme süreçte uğrayacağı zararları ekleyin.

Başka bir deyişle, yakıt ucuzluyor ama sözkonusu ucuzluk aslında işgücünün ucuzlamasına; dolayısıyla satın alma gücünün azalmasına; daha da dolayısıyla, fasit bir dairede üretim- tüketim ve arz- talep mekanizmasının bir öncekinden geriye kaymasına yol açıyor.

Tabii buradan yola çıkarak işi kapitalizmin tahliline ve onun periyodik krizlerine kadar uzatabiliriz ama bu çok netameli ve çok tartışmalı konu bugünkü yazının eksenine girmiyor.

***

ŞUNU söylemek istiyorum: Pahalı petrolden dolayı 1973- 1974 kışının at arabalı ve beygir gübreli Avrupa’sı çok romantikti ama şayet bu defa da ucuz petrolden dolayı ve sırf Batı’da değil dünyanın her yerinde aynı arabalar tekrar ortaya çıkarsa, artık romantika olmayacak.

Hayat değişti, ortada bir tek o gübre olacak ki, temizlemesi hiç kolay olmayacak.

hadiuluengin@taraf.com.tr