1999 yılının eylül ayında Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde Uluslararası 3. İktisat Kongresi’nde, o zamanlar daha henüz Nobel İktisat Ödülü’nü almamış olan Amerikalı iktisatçıEdward C. Prescott ilginç bir konuşma yapmıştı. Konuşmanın başlığı “Türkiye Sanayi Liderlerini Yakalayacak mı” sorusuydu. Prescott bu soruya evet diyordu ama bir koşulu vardı. Adına “içeridekiler” (insiders) dediği grupların güçlerinin kırılması gerekiyordu. Diyordu ki:“‘İçeridekiler’; büyük ölçüde ‘verimsizliğin’ sorumlusu olan, iş yapma pratiklerini olduğu kadar, kendi hizmetlerinin fiyatlarını da kendileri belirleyen, aralarına kimleri alacaklarına kendileri karar verebilen ve en önemlisi de devlet tarafından dış rekabetten korunan kesimlerdi.”

Prescott böylece tanımladığı “içeridekiler”in etkinliklerinin kırılması hâlinde Türkiye’nin sanayi liderlerini yakalayabileceğini, aksi hâlde bunu yapamayacağını söylüyordu.

Prescott’un tanımladığı esasında o zamanların Koç ve Sabancı gibi gruplarıydı. Devletle iyi ilişkiler içinde, koruma dâhil çeşitli desteklerle desteklenmiş bu aile şirketlerinin varlıkları aslında ülkenin daha ileri bir hamle yapmasının önünde engel duruma gelmişlerdi. 1996’da “Gümrük Birliği Kararına” direnmiş ve fakat başarısız olmuşlar ve o tarihten itibaren de Prescott’un altını çizdiği “dış rekabete” maruz kalmak durumunda kalmışlardı.

Fakat Prescott’un bu konuşmayı yaptığı 1990’ların son günlerinde, 1980’lerin dışa açık ekonomi politikalarıyla değişimin başladığı Anadolu topraklarında yeni bir iktisadi aktörler dünyası, bu, devlet tarafından korunan “tekelci” “içeridekiler”e rakip olmaya başlamıştı bile. Kendi aralarında örgütlenmişler, dünyayı gezmişler ve yeni üretim ve pazar imkânları elde etmişlerdi. O nedenle de“Gümrük Birliği Kararı”na itiraz etmedikleri gibi bu kararın kendileri için yeni imkânlar anlamına geldiğini ve bu nedenle de desteklediklerini söylüyorlardı.

Her neyse hikâyenin bu kısmını daha önceleri de yazdığım için tekrarlamayayım ama bu yeni iktisadi aktörler dünyasının yarattığı yeni dalga, siyasette de karşılığını bularak Adalet ve Kalkınma Partisi’ni iktidara taşımıştı.

AKP’nin on yıl iktidarda kaldığı bugünün Türkiye’sinde Prescott’un sorusunu yeniden sormak gerekir mi acaba? Gerçekten de, bu on yılda “içeridekilerin” gücü kırılmış mıdır ve Türkiye sanayi liderlerini yakalayıp dünyanın sayılı sanayileşmiş ülkeleri arasında yer alabilecek midir?

“İçeridekilerin güçleri”nin kırıldığı konusunda doğrusu elimizde çok net veriler yok. Ama biliyoruz ki gerek yeni aktörlerin yarattığı “iç rekabetin”, gerekse Gümrük Birliği’nin sağladığı “dış rekabetin” oluşturduğu ekonomik ortam içeridekilerin eskisi gibi kendilerini rahat hissedebilecekleri bir ortam değil. Ama, ya “devlet” tarafından korunma kısmına ne demeli? Prescott’un yaptığı tanımın en önemli kısmı bu kesimlerin devlet tarafından korunmaları olduğuna göre şimdi bu durumun değiştiğini söylemek mümkün mü?

Bana öyle geliyor ki bu durum değişmedi. Yalnızca değişen, “laik” kimlikli bir devletle iyi geçinen ve koruma imkânları sağlayan eski rejimin sermaye grupları ile yeni rejimin yeni iktisadi aktörleri arasında bir uzlaşma ve işbirliği döneminin başlaması oldu.

Koç-Ülker kardeşliği bu yeni dönemin işaret fişeğidir. Artık devlet, eskisi gibi bir kimliğe ait sermaye grubuna destek olmak yerine, tam aksine bir hamle yapıp, “yeşil” denen sermaye gruplarıyla işbirliği yapan “laik” kesim gruplarına daha fazla destek olacak gibi.

Oysa Prescott, devletin desteklerini kaldırarak “içeridekiler”in güçlerinin kırılmasını değişimin önkoşulu olarak görüyordu. Şimdi olan ise yeni bir “içeridekiler” yaratmak değilse nedir ki?

erolkatircioglu@gmail.com